TEHLİKELİ MADDE LOJİSTİĞİ
Günümüzün
parlayan yıldızı konumundaki lojistiğin önemi dünyada her geçen gün daha fazla
kavranmakta ve lojistik alanda yapılan iyileştirme ve inovasyon çalışmaları
hızla artmaktadır. Artan çalışmaların paralelinde, kendi içerisinde farklılık
gösteren ve kendine özgü önem ve özellikler arz eden maddeler için farklı
lojistik süreç ve kuralları içeren alt lojistik sahaları ortaya çıkmıştır.
Tehlikeli maddelerin lojistiği de bu alt sahalardan en önemlisi olarak
karşımıza çıkmaktadır.
Kendi
yapısından, kendi özelliklerinden veya kendi durumlarından dolayı umuma, genel düzene,
önemli eşya ve mallara, insanlara, hayvanlara ve çevreye tehlike arz eden madde
ve nesnelere tehlikeli madde denir. Tehlikeli maddeler sanayinin hemen hemen
her kolunda, ürün döngüsü içerisinde (hammadde, üretime yardımcı madde, ürün,
atık olarak) karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla tehlikeli maddeler,
işletmelerin lojistik süreçlerinde ve tedarik zinciri yapılarında direkt veya
dolaylı olarak yer bulabilmektedirler.
Tehlikeli
madde lojistiğindeki en önemli unsurlardan biri bu maddelerle ilgili uluslar
arası konvansiyonlar, ulusal kanun ve yönetmeliklerin vs. mevcut olmasıdır. Tehlikeli
madde lojistik süreçlerinin tümü bu yaptırımlara uygun olarak planlanmalı ve
yönetilmelidir. Bu yaptırımlar, tehlikeli maddelerin ambalajlanması,
işaretlenmesi, elleçlenmesi, taşınması, depolanması gibi süreçlerde maddelerin
sınıflarına göre özelleştirilmiş uygulamalar içermektedir. Özellikle taşıma
sürecinde tehlikeli maddelerin hangi taşıma modu/modlarıyla taşınacağı konusu
önemlidir. Çünkü her bir taşıma modu için (karayolu, denizyolu, demiryolu,
havayolu, iç suyolu) farklı uygulamalar içeren konvansiyonlar bulunmaktadır.
Aşağıda taşıma modlarına göre sorumlu kuruluşlar ve konvansiyonlar ile taşıma
modlarına göre dünyada tehlikeli madde taşımacılığı oranları gösterilmiştir.
Taşıma Modu
|
Sorumlu Kuruluş
|
Konvansiyon
|
Denizyolu
Taşımacılığı
|
IMO
(International Maritime
Organisation)
|
IMDG-CODE
|
Demiryolu
Taşımacılığı
|
OCTI
(Intergovernmental
Organisation for International Carriage by Rail)
|
RID
|
Havayolu
Taşımacılığı
|
ICAO
(International Civil
Aviation Organisation)
|
ICAO-TI
|
Havayolu
Taşımacılığı
|
IATA
(International Air
Transport Organisation)
|
IATA-DGR
|
İçsuyolu
Taşımacılığı
|
ZRK
(Zentralkommission fuer die Rhein
Schifffahrt)
|
ADNR-ADN
|
Karayolu
Taşımacılığı
|
UNECE
(United Nations Economic
Comission for Europe)
|
ADR
|
Taşıma
modlarına göre dünyada tehlikeli madde taşımacılığı
Türkiye’de
yürürlükte olan tehlikeli maddelerle ilgili yasal düzenlemelerden bazıları
aşağıda gösterilmiştir;
·
Tehlikeli
Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği
·
Radyoaktif
Maddelerin Güvenli Taşınması Yönetmeliği
·
Tıbbi Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği
·
Karayolunda
Tehlikeli Maddelerin Taşınması İçin Tasarlanan Motorlu Araçlar ve Römorkları ile
İlgili Tip Onayı Yönetmeliği
·
Sıvılaştırılmış Petrol
Gazları (LPG)-Taşıma Kuralları ( TS 1445)
·
Sıvılaştırılmış Petrol
Gazları (LPG)-Doldurma ve Boşaltma Kuralları
(TS 449)
·
Tehlikeli
Kimyasallar Yönetmeliği
·
Tehlikeli
Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
·
Tehlikeli
Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik
Tehlikeli
madde lojistiğinde ele alınması gereken önemli lojistik fonksiyonları;
·
Ambalajlama ve
İşaretleme
·
Elleçleme ve
Taşıma
·
Depolama
şeklinde sıralayabiliriz. Bu
lojistik fonksiyonlar içerisindeki uygulamalar yukarıda bahsedilen
konvansiyonlara göre faklılık gösterebilmektedir. Örneğin karayolu
taşımacılığında uygulanan ADR konvansiyonuna göre tehlikeli maddelerin
sınıflandırılması ve ambalajlamada kullanılan işaretler denizyolu
taşımacılığında uygulanan IMDG-CODE konvansiyonuna göre faklıdır.
Tehlikeli
maddelerin normal depolama ve taşıma şartlarında, sızma, kaçak, dökülme, bulaşma ve benzeri yollarla ambalaj
dışına çıkmaları önlenecek şekilde ambalajlanmaları gerekmektedir. Ambalajlamada
kullanılan ürünlerin de (kutu, kasa, tüp, şişe, tank vb.) içlerine konulacak
maddelerin fiziksel, kimyasal vb. özelliklerine uygun maddelerden üretilmiş
olmaları gerekmektedir.
Tehlikeli
maddelerin depolanmasında maddenin özelliğine göre depolama yerinin ve taşıma
aracının özellikleri önem arz etmektedir. Maddelerin çevre ve insan sağlığına
zarar vermeyecek uygun sistem ve araçlarla taşınması ve depolanmasına özen
gösterilmelidir. Araç ve depo yerinin kapalı sistem olması durumlarında
ambalajsız depolama ve taşıma söz konusu olabilecektir.
Görüldüğü
üzere tehlikeli madde lojistiği lojistiğin çok özellikli bir alt sahasıdır ve
dolayısıyla alanında uzmanlaşmış, malzeme, sistem ve personele gerekli
yatırımları yapmış işletmeler tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
